Περί αποτυχίας…

Από την ημέρα ανακοίνωσης των αποτελεσμάτων των πανελληνίων εξετάσεων και αρκετές μέρες μετά την ανακοίνωση των βάσεων εισαγωγής στα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα, ένα θέμα μονοπωλεί το ενδιαφέρον των υποψηφίων, των οικείων τους και του απώτερου περιβάλλοντός τους: η επιτυχία ή η αποτυχία τους. Και εντάξει, η επιτυχία είναι « ευπρόσδεκτη», φέρνει χαρά, για ορισμένους μάλιστα μαθητές -τους «καλούς»- είναι αυτονόητη. Το πρόβλημα είναι η Αποτυχία, της οποίας ο αντίκτυπος είναι βαρύς και συχνά μοιραίος για τους πιο ευαίσθητους και αδύναμους ανθρώπους.

Γιατί όμως η αποτυχία έχει τόσο οδυνηρά αποτελέσματα;

Είναι απολύτως φυσιολογικό οι άνθρωποι να θέλουν να επιτυγχάνουν. Η επιτυχία τονώνει την αυτοπεποίθηση του ατόμου, ενισχύει την αυτοεκτίμησή του και το καθιστά αυτομάτως αποδεκτό από τον περίγυρό του. Η επιτυχία άλλωστε μοιάζει να έχει κυρίαρχη θέση στον σύγχρονο δυτικό κόσμο που την ταυτίζει με τη δύναμη και την υπεροχή. Η επιθυμία συνεπώς της «καλής επίδοσης» είναι εύλογο να υπάρχει σε όλους, πόσο δε μάλλον σε όσους καταβάλλουν συνεχή, επίμονη και επίμοχθη προσπάθεια, οπότε γι’ αυτούς συγκεκριμένα η αποτυχία φαντάζει αδιανόητη, άδικη και αδικαιολόγητη!

Επιπλέον η αποτυχία μεταφράζεται ως αδυναμία, υστέρηση και εκλαμβάνεται από το υποκείμενο ως λόγος απόρριψης. Πρόκειται -νομίζει- για ήττα που μειώνει την αξία του στα μάτια των άλλων και στα δικά του! Κάπου εδώ αντικατοπτρίζεται και το αξιακό σύστημα μιας ολόκληρης κοινωνίας που εμμονικά εκθειάζει το αποτέλεσμα και όχι την προσπάθεια, εκλαμβάνει δε και αποτιμά την επιτυχία με όρους ποσοτικούς ( ο αριθμός των μορίων που συγκεντρώνουν οι υποψήφιοι, για παράδειγμα, όσο υψηλότερος είναι, τόσο περισσότερο «ανεβάζει στη συνείδηση του κόσμου» τον μαθητή που τους συγκέντρωσε). Κάπου εδώ εύλογα θα πει κάποιος πως οι υψηλές επιδόσεις δείχνουν αγώνα ( συχνά πολυετή), προσπάθεια και δεξιότητες άξιες επαίνου, οπότε και δεν είναι παράλογο να εξαίρονται. Σωστά! Το ζήτημα όμως είναι ή πρέπει να είναι η αναγνώριση της προσπάθειας σε σχέση με τις πραγματικές ικανότητες και τα «θέλω» του κάθε ανθρώπου. Γιατί τελικά η επιτυχία ή η αποτυχία πρέπει να εκτιμάται σε συνάρτηση με αυτές τις παραμέτρους.

Γιατί οι μαθητές, συγκεκριμένα, αποτυγχάνουν;

Καταρχάς, πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι «αποτυχία» μπορεί να θεωρείται κάθε σοβαρή απόκλιση, επί τα χείρω, από τους στόχους του μαθητή εκείνου που μοχθεί και διαβάζει για την επίτευξή τους. Για τους υπόλοιπους, τους αδιάφορους, ή όσους δεν προετοιμάζονται καλά, ένα αρνητικό αποτέλεσμα δεν είναι αποτυχία∙ είναι μια νομοτελειακή κατάληξη. Για τους πρώτους λοιπόν συντρέχουν λόγοι που σχετίζονται με τις πραγματικές ικανότητές τους. Είναι πλείστες οι περιπτώσεις που οι απαιτήσεις των εξετάσεων υπερβαίνουν τις ικανότητες των υποψηφίων που μπορεί να βρίσκονται και σε ένα πεδίο προσανατολισμού που δεν ταιριάζει στις πραγματικές κλίσεις τους, αλλά το επέλεξαν κατόπιν πιέσεως από το περιβάλλον τους ή λόγω της δικής τους ανικανότητας να αντιληφθούν το πεδίο στο οποίο θα τα πήγαιναν καλύτερα. Άλλος συνήθης λόγος είναι η κακή διαχείριση του άγχους και της χαμηλής αυτοεκτίμησης κατά την ώρα της γραπτής εξέτασης, που αποδυναμώνει το μαθητή, θολώνει την κρίση του και δεν του επιτρέπει να γράψει όσο πραγματικά μπορεί. Τέλος, δεν πρέπει να παραβλέπει κανείς τη σημασία που έχει για το αποτέλεσμα στις εξετάσεις η ίδια η προσπάθεια του υποψηφίου. Η συντριπτική πλειοψηφία των μαθητών προετοιμάζεται κατά την τελευταία ή τις δύο τελευταίες τάξεις του λυκείου. Αυτό σημαίνει ότι η γνώση είναι όψιμη και γι’ αυτό και δεν είναι αφομοιωμένη, ώστε ο μαθητής να γράψει όσο καλά επιθυμεί.

Πόσο πρέπει να μας «καθορίζει» η αποτυχία;

Πρέπει να αντιληφθεί ο καθένας μας και ειδικά οι υπό διαμόρφωση νέοι άνθρωποι, οι έφηβοι κυρίως, ότι η αποτυχία είναι μέσα στη ζωή μας. Είμαστε προορισμένοι να επιτυγχάνουμε και να αποτυγχάνουμε, να γευόμαστε τον γλυκό καρπό της επίτευξης των στόχων μας και να πίνουμε το πικρό ποτήρι της ματαίωσης που μας «κερνά» η αποτυχία. Όμως, η αποτυχία μπορεί να αποβεί ευεργετική στο βαθμό που θα αποκωδικοποιηθεί στο μυαλό του ανθρώπου. Αν κανείς αναλογιστεί γιατί απέτυχε, πώς πρέπει να μεθοδεύσει την προσπάθειά του στο εξής ή ακόμη κι αν αξίζει να εμμένει στις αρχικές τους στοχεύσεις ή να χαράξει μια νέα πορεία, μπορεί να βγει κερδισμένος. Οι επιλογές του και η εκ νέου προσπάθειά του θα τον οδηγήσει σε μια κατάκτηση που θα τον συμφιλιώσει με τον εαυτό του και τους γύρω του και θα τον οδηγήσει στην ευτυχία. Το πιθανότερο είναι να αποκτήσει την αίσθηση της ικανότητας μέσα από την εμπειρία της προσπάθειας, της μάθησης και της προσωπικής βελτίωσης. Η πίστη του στην αξία της σκληρής δουλειάς θα ενδυναμωθεί και κάθε στόχος θα φαντάζει εφικτός.

Ποια πρέπει να είναι η στάση ειδικά των γονέων απέναντι στην αποτυχία των παιδιών τους;

Γονείς και εκπαιδευτικοί οφείλουμε να «αναγνωρίσουμε στους μαθητές το δικαίωμα στην αποτυχία». Ειδικά οι γονείς είναι καλό να εκφράζουν στο παιδί τους πάνω απ΄ όλα τη σημασία και την αξία της προσπάθειας, ανεξάρτητα από το αν αυτή θα οδηγήσει στην επιτυχία. Οφείλουν να βοηθήσουν το παιδί τους να νιώσει ασφαλές, αποδεκτό και, αν αποτύχει, να του δώσουν την ευκαιρία να ξαναπροσπαθήσει.

ΥΓ.: Ο Sir Winston Churchill μπήκε οριακά στη Στρατιωτική Σχολή με την τρίτη προσπάθεια, αφού απέτυχε τα δύο προηγούμενα χρόνια. Αποφοίτησε από τους πρώτους και έσωσε την Ευρώπη! Σ΄αυτόν ανήκει το παρακάτω:

Η επιτυχία δεν είναι οριστική, η αποτυχία δεν είναι μοιραία. Αυτό που μετράει είναι το κουράγιο να συνεχίζεις.

Ουίνστον Τσώρτσιλ, 1874-1965, Βρετανός πρωθυπουργός, Νόμπελ 1953

Για το Αριστοτέλειο Εκπαιδευτήριο Σερρών
Μήτσιου Ειρήνη, Φιλόλογος,
MA in Modern and Contemporary History